پس خدا گوید: فرشتگان آسمان، مشتاق زیارت تو گشته اند و نزدیکی به تو را آرزو می کنند و اکنون به سوی تو می آیند و تو به دادن سلام بر ایشان پیشی کن تا مرتبه سابقان برای تو حاصل آید، پس بنده می گوید: السَّلامُ عَلَیکُم و رَحمَةُ الله و بَرَکاتُه. و چون او به بهشت درمی آید، فرشتگان از هر سو بر او داخل می شوند و می گویند، سَلامٌ عَلَیکُم بِما صَبَرتُم فَنِعَمَ عُقبَی الدّار. (رعد، 24) سلام بر شما باد بدان چه شکیبا بودید، و خانه آخرت نیکوست.
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
نماز، معراج عارفانه
پدید آورنده : امام فخر رازی ، صفحه 34
هدیه امت محمد صلی الله علیه و آله
چون حضرت محمد صلی الله علیه و آله به معراج رسید و خواست تا از آنجا برگردد، گفت: ای پروردگار عزیز! مسافر چون خواهد که به وطن بازگردد، نیازمند محموله هایی است تحفه اصحابِ خود را.
او را گفتند: تحفه امّت تو نماز است، و این برای آن است که نماز، جامعِ میان معراج جسمانی و میان معراجِ روحانی است. اما جسمانی به اَفعال است و روحانی به اذکار.
پس ای بنده! چون خواهی بدین معراج آغاز کنی نخست طهارت کن زیرا این مقامِ قدس است و باید جامه ات پاکیزه و تَنَت پاک باشد، زیرا تو در وادی مقدس طُوی هستی، و نزدِ تو فرشته و شیطان هر دو هستند، پس بنگر با کدام همنشینی؛ دین و دنیاست، بنگر با کدام یک همنشینی؛ و عقل و هوی است پس بنگر با کدام یک همنشینی، و در خیر و شر، صدق و کذب، حق و باطل، حِلم و طَیْش، قناعت و حرص و همین طور همه اخلاق متضاد و صفات مخالف.
پس بنگر که تو با کدام یک از دو طرف همنشین و با کدام یک از دو سویْ، سازگاری. زیرا وقتی همنشینی خود را استوار کردی، مفارقت و دوری ناممکن گردد. نمی بینی که سگی همنشین اصحاب کهف شد، پس در دنیا و در آخرت، ملازم آنها شد.
آغاز نماز
آن گاه چون پاک شدی دو دست خویش را بالا بر، و در حالی که این دست بالا بردن اشاره به وداع کردن عالم دنیا و عالم آخرت است، نظر خود را از هرگونه، به کُلّی بِبُر، و دل و روح و راز و خرد و فهم و ذکر و فکر خود را به خدا متوجه ساز.
آن گاه بگو: الله اکبر و معنی، آن است که او از همه موجودات بزرگ تر، و از همه معلومات، عالی تر و عزیزتر است، بلکه بزرگ تر از آن است که چیزی را با او بسنجند، یا بگویند که او بزرگ تر است.
آن گاه بگو: سُبحانَکَ اللّهُمَّ و بِحَمدِک. و در این مقام، نور سُبُحات جلال برای تو متجلّی می گردد، پس از آن، از تسبیح به تحمید بر شوی و در آن زمان بگو، تبارَک اسمُکَ، مبارک است نام تو، و در این مقام، نورِ ازل و اَبد برای تو کشف گردد، زیرا قول تبارک، اشاره به دوامِ منزَّه از فنا است و این متعلق به مطالعه حقیقت ازل در عدم و مطالعه حقیقت ابد در بقاء است.
آن گاه بگو: و تعالی جَدُّکَ و برتر است عظمت و بزرگواری تو، و آن اشاره بر این است که او داناتر و بزرگ تر از این است که صفات جلال و نعوتِ کمالش در اندازه مذکوری، محصور باشد؛
آن گاه بگو: و لا اِلهَ غیرُک، و آن اشاره است بر اینکه همه صفات جلال و سماتِ کمال، تنها او راست و نه غیر او را، پس او کاملی است که جز او کاملی نیست و مقدسی جز او نیست و در حقیقتْ او نیست مگر او و معبودی نیست مگر او، و عقل در این جا منقطع می گردد، و زبان بند می آید، و فهمْ کودن می شود و خیالْ حیران می گردد و عقلْ چون زمین گیران [می شود] پس به نفس و حالِ خویش بازگرد و بگو: «وَجَّهْتَ وَجهِی لِلَّذی فَطَر السَّموات و الارض» (انعام، 79) چهره خود را متوجه ساختم به سوی کسی که آسمان ها و زمین را بیافرید؛ اما چون بگویی: سُبحانکَ اللَّهُمَّ و بِحَمْدِک، این معراج فرشتگان مقرّب است. و آن، معراج حضرت محمد صلی الله علیه و آله نیز بوده است، زیرا معراج او با این قول که سبحانک اللهم و بحمدک افتتاح می گردد.
و اما اینکه می گویی «وَجَّهتَ وَجهیَ...» این معراج ابراهیم خلیل الله صلی الله علیه و آله است، و اینکه می گویی: «اِنَّ صَلاتی و نُسُکی و مَحیایَ و مَماتی لِلّهِ رَبِّ العالَمین» (انعام، 162) نماز و عبادت و زندگی و مرگ من، از آنِ خداست، این معراجِ محمد حبیب صلی الله علیه و آله است.
پس هرگاه که این دو ذکر را خواندی، [در واقع] میان معراج بزرگان فرشتگان مقرب و میان معراج بزرگ ترین پیامبران و فرستادگان جمع کردی، و چون از این حالت باز آمدی، بگوی، اَعوذُ باللّه من الشّیطان الرَّجیم، تا زیانِ عُجب را از نَفْس خود دور کنی.
نماز بهشتی
و بدان که بهشت را هشت در است:
و در این مقام، دری از بهشت برای تو بگشایند و آن در معرفت است؛
و درِ دوم درِ ذکر است و آن این است که بگویی بِسم اللّه الرّحمن الرّحیم؛
و در سوم در شکر است و آن این است که بگویی الحَمدُ لِلّهِ ربِّ العالَمین؛
و در چهاردهم در رجاء است و آن این است که بگویی: الرَّحمن الرَّحیم؛
و در پنجم در خوف است و آن این است که بگویی: مالِکِ یَومِ الدّین؛
و در ششم در اخلاص است برآمده از شناخت عبودیت و شناخت ربوبیت است و آن این است که بگویی: ایّاکَ نَعبُدُ و ایّاکَ نَستعین؛
و در هفتم در دُعا و تضرّع است چنان که می گوید: اَمَّن یُجیبُ المُضْطَرَّ اِذا دَعاهُ (نمل، 62) یعنی کیست آن کس که درمانده را [چون وی را بخواند] اجابت می کند. و می گوید: ادعونی اَستَجب لَکُم، [و پروردگارتان فرمود:] بخوانید مرا تا اجابت کنم شما را، و آن در این جا چنین است که بگویی: اِهدنا الصّراطَ المستقیم؛
و در هَشتم درِ اقتداء به ارواح طیّبه طاهره و اهتداء به انوار ایشان است و آن این است که بگویی: صِراطَ الّذینَ اَنعَمتَ عَلَیهم، غَیرِ المَغضوبِ عَلَیهم و لا الضّالّین.
و بدین شیوه چون این سوره را خواندی و بر اسرار آن واقف گشتی، هشت در بهشت برای تو گشاده می گردد و همین مراد است از قوی خدایْ تعالی آنجا که می گوید: جنّاتِ عَدْنٍ مُفَتِّحَةً لَهُمُ الاَبوابُ (سوره ص، آیه 50) باغ های همیشگی در حالی که درها[ی آنها] بر ایشان گشوده است.
پس درهای بهشت معارف به وسیله این کلیدها باز می شود و همینْ اشاره به آن چیزهایی است که در نماز از معراجِ روحانی حاصل می آید.
معراج جسمانی
مرتبه نخستین آن، این است که در پیشگاه خدا بایستی، بلکه برخیز همچنان که اهل قیامت برخیزند، آن گاه سُبحانک اللّهُمّ را بخوان و پس از آن، وَجَّهْتَ وجهی و پس از آن، فاتحه و پس از آن، آنچه را بتوانی از قرآن، برخوان، و بکوش تا از خدا به عبادت خود نپردازی و آن را حقیر بشماری و بر حذر باش از اینکه از عبادت خود به خدا بنگری، زیرا اگر چنین کنی از هالکان باشی و این سِرِّ قول اوست که «ایاک نَعْبُدُ و...»
و بدان که نفسْ اکنون همچون چوب خشکیده ای است که آن را بر آتش خوفِ جلالْ عرضه کرده ای و نرم گشته است، پس آن را به رکوع منحنی ساز، پس رهایش کن تا بار دیگر راست شود، زیر این دینْ متین است و در آن به رِفق درآی.
پس چون نفس به استقامت خویش برگشت، در نهایت فروتنی به زمین بیفت و پروردگار خود را به غایت بلندی یاد کن و بگو، سُبحان رَبّیَ الاَعلی، و چون سجده دوم را به جای آوردی، سه نوع از انواع طاعات برای توبه حاصل آمده باشد، یک رکوع و دو ـ سجده، و به سبب آنها از سه عقبه مُهلِک نجات یابی: به رکوع از عقبه شهوات، به سجده اول از عقبه غضب که سرِ همه آزار رسانان است و به سجده دوم از عقبه هوی نجات یابی که داعی به سوی همه مُهلِکات و گمراه کنندگان است.
رو به خدا
و چون از این عقباتْ در گُذری و از این دَرَکات رها گردی، به درجات عالیات رسیده ای و مالِک باقیات صالحات شده ای و به آستانه جلالِ مدبّر زمین و آسمان ها رسیده ای. آن گاه در این مقام، نور روحِ تو صعود می کند و نور روح محمد صلی الله علیه و آله نازل می کرد و دو روح با هم تلاقی می کنند و در آن زمان روح و راحت و ریحان پدیده می آید و در این حال، باید برای روح محمد صلی الله علیه و آله مَحَمَدت و تحیّت بگویی: پس بگو، السّلامُ عَلَیکَ ایُّها النّبیُّ و رَحمَةُ اللّه و بَرَکاتُه، و در آن حال محمد صلی الله علیه و آله می گوید: السَّلام عَلَینا وَ عَلی عِبادِ اللّه الصّالحین، و گویی تو را می گویند: به چه وسیله ای این خیرات و برکات را دریافتی؟ و به چه وسیله ای بدان ها رسیدی؟ تو بگو: به اینکه گفتم اشهدُ اَن لا اِله الا الله و اَشهَدُ اَنّ مُحَمّدا رَسولُ اللّه.
و تو را گویند: اگر محمد صلی الله علیه و آله بود که تو را بدان هدایت کرد، حالْ تو او را چه هدیه ای آورده ای؟ بگو: اللهم صَلِّ عَلی مُحمّدٍ و آلِ مُحمّد.
در پیشگاه حق
آن گاه چون بنده، خدا را به این ثناءها و مدیحه ها یاد کرد، خدای تعالی او را در محافل فرشتگان یاد می کند به دلیل آنچه پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله از قول خدای حکایت کرد که: چون بنده من، مرا در انجمنی یاد کند، من او را در انجمنی بهتر از انجمن او یاد می کنم. پس چون فرشتگان، این سخن بشنوند مشتاق این بنده شوند.
پس خدا گوید: فرشتگان آسمان، مشتاق زیارت تو گشته اند و نزدیکی به تو را آرزو می کنند و اکنون به سوی تو می آیند و تو به دادن سلام بر ایشان پیشی کن تا مرتبه سابقان برای تو حاصل آید، پس بنده می گوید: السَّلامُ عَلَیکُم و رَحمَةُ الله و بَرَکاتُه. و چون او به بهشت درمی آید، فرشتگان از هر سو بر او داخل می شوند و می گویند، سَلامٌ عَلَیکُم بِما صَبَرتُم فَنِعَمَ عُقبَی الدّار. (رعد، 24) سلام بر شما باد بدان چه شکیبا بودید، و خانه آخرت نیکوست.
