امام حسن(ع)

امام حسن(ع)

اسم آن بزرگوار حسن است و اين اسم از طرف پروردگار عالم به ايشان عنايت شده است. از امام سجاد روايت است كه چون حضرت مجتبي عليه السلام به دنيا آمد، جبرييل بر پيامبر (ص) نازل شد و از طرف حق تعالي گفت: چون منزلت اميرالمؤمنين نسبت به تو به منزلة هارون نسبت به موسي است و اسم پسر هارون حسن بوده است،

پس اسم او را حسن بگذاريد. روايت منزلت روايتي است مشهور ميان علماي اسلام، زيرا از طريق عامه و خاصه با سندهاي متعددي از رسول اكرم روايت شده است كه مكرراً فرموده اند: يا علي انت مني بمنزلة هارون من موسي الا انه لانبي بعدي. يعني: «تو نسبت به من همچون هاروني نسبت به موسي، جز آنكه پس از من پيامبري نخواهد آمد.» يعني همچنانكه هارون در غيبت موسي، خليفة موسي بود تو نيز خليفة مني و فقط تفاوت در اين است كه پس از موسي پيامبراني آمدند، ولي پس از من پيامبري نخواهد آمد. 

مشهورترين كنية آن بزرگوار ابومحمّد، و مشهورترين القاب او مجتبي و سبط اكبر است. آن بزرگوار چهل و هفت سال عمر كرد زيرا ولادت آن بزرگوار شب نيمة رمضان المبارك سال سيّم هجرت بود. آن حضرت هفت سال با جدّ بزرگوارش، و بعد از آن سي سال با پدر بزرگوارش زندگي كرد. مدّت امامت ايشان ده سال است. 

حضرت حسن عليه السلام از هر جهت حسن است. جدّي چون رسول اكرم صلي الله عليه وآله داشت، و پدري چون اميرالمؤمنين، و مادري چون زهراي مرضيه. اگر از همة قوانين مؤثر در تشكيل شخصيت كودك مثل قانون وراثت بگذريم، برداشت فرزند از گفتار و كردار پدر و مادر را نمي توانيم انكار كنيم. وقتي جدّي چون رسول اكرم به قدري عبادت كند كه پاهاي مبارك او متورم شود و آية طه ما انزلنا عليك القرآن لتشقي1 (پيامبر ما بر تو قرآن را نازل نكرديم تا به مشقّت بيفتي) در حق وي نازل گردد، سبطي چون حسن تربيت مي شود كه بيشتر از بيست بار پياده به مكه مي رود و در بعضي از سفرها، پاهاي مبارك آن حضرت متورم مي شود. هنگامي كه پدري چون اميرالمؤمنين عليه السلام در دل شب در وسط ميدان سجّاده بيندازد و تكبيرها از او شنيده شود و از ترس و ابهت پروردگار عالم بنالد، پسري چون حسن تربيت ميشود كه موقع وضو گرفتن بدنش مي لرزد و وقتي وارد مسجد مي شود با تضرع مي گويد: الهي ضيفك ببابك يا محسن قد اتاك المسئ فتجاور عن قبيح عندي بجميل ما عندك يا كريم. 

«اي خدا مهمان تو در خانه ات آمده است، اي نيكوكار، گنه كار به در خانة تو آمده، اي كريم به خوبي خود از زشتي او بگذر.»

وقتي پدري چون اميرالمؤمنين سي سال براي مصالح اسلام صبر كند و با ديگران بسازد، و چون كسي كه خاري در چشم او و استخواني در گلوي او باشد در اين جهان زندگي كند، فرزندي چون حسن خواهد داشت كه ده سال براي مصالح اسلام صبر مي كند و با معاويه مدارا مي نمايد. 

و مادري چون زهرا دارد كه غذاي خود و وابستگان خود را به فقير مي دهد، سپس غذا تهيه مي كند، يتيمي مي آيد و باز غذا را به او مي دهد و دربار سوم غذا را به اسير مي دهد و بالاخره با آب افطار مي كنند و غذا نمي خورند، و آية مباركه: 

ويطعمون الطعام علي حبه مسكينا ويتيما واسيرا2.

«و غذاي خود را كه به آن احتياج داشتند به فقير و يتيم و اسير مي دهند» در حق آنان نازل مي شود؛ اين ايثارگري را فرزندش حسن به ارث خواهد برد. 

روزي سائلي خدمت آن بزرگوار آمد و اظهار فقر كرد و براي آن حضرت دو بيت شعر خواند كه مضمون آن چنين است: «چيزي ندارم كه بفروشم و حوايج خود را رفع كنم، و حالم بر گفته ام گواه است و فقط آبرويم مانده كه مي خواستم فروخته نشود. ولي امروز تو را خريدار يافتم، آبرويم را بخر و مرا از فقر نجات ده!» حضرت به آن كسي كه تهية مخارج در دستش بود فرمود: «هرچه داري به اين مرد بده كه من از او خجالت مي كشم!» دوازده هزار درهم موجودي را به او داد چنانكه براي مخارج آن روز چيزي نماند، و جواب دو شعر را نيز چنين داد: «تو از ما با عجله چيزي خواستي، آنچه بود داديم و بسيار كم بود. بگير و آنچه داشتي ـ آبرو ـ حفظ كن و گويا كه ما را نديده اي و به ما چيزي نفروخته اي.» 

و مادري دارد چون زهرا كه از شب تا صبح در نماز است و پس از هر نمازي به ديگران دعا مي كند و هنگامي كه حضرت حسن مي پرسد چرا به ما دعا نكردي جواب مي دهد: يا بني الجارثم الدار ـ پسر كم، همسايه ما مقدم است. اين مادر مربي پسري چون حسن است. اين روايت از او است: 

ان رجلاً اتي الحسن بن علي عليهما السلام فقال بابي انت وامي اعني علي قضاء حاجة. فانتعل وقام معه فمر علي الحسين صلوات الله عليه وهو قائم يصلي. فقال له اين كنت عن ابي عبدالله تستعينه علي حاجتك؟ فذكر انه معتكف. فقال له اما انه لو اعانك كان خيرا له من اعتكافه شهرا. 

«مردي حاجتي داشت، متوسل به حضرت حسن شد. آن حضرت به دنبالش راه افتاد. در ميانه راه امام حسين را ديد كه در حال نماز است. حضرت به آن مرد فرمودند چرا براي حاجتت به حسين مراجعه نكردي؟ گفت او در مسجد معتكف بود. حضرت فرمودند: اگر به او كمك مي كرد بهتر از يك ماه اعتكاف بود. 

حضرت مجتبي عليه السام از نظر نسب سرآمد همة مردم بود، و از نظر حسب و فضايل انساني، از زبان آن حضرت بشنويم: 

موقعي كه اميرالمؤمنين عليه السلام از دنيا رفت حضرت مجتبي عليه السلام بر منبر رفت و فرمود: «ما اهل بيت «حزب الله» هستيم كه غالب معرفي شده ايم: فان حزب الله هم الغالبون3.

ما عترت رسول الله هستيم كه در روايت ثقلين، رسول اكرم ما را در كنار قرآن و مبيّن قرآن و پشتوانة اسلام قرار داده است ـ اني تارك فيكم الثقلين كتاب الله وعترتي لن يفترقا حتي يردا علي الحوض ـ ماييم عالم به تأويل و تنزيل قرآن. ماييم كه در قرآن شريف، معصوم و مطهر نام برده شده ايم ـ انما يريد الله ليذهب عنكم الرجس اهل البيت ويطهركم تطهيرا4 ـ و بايد همه از ما اطاعت كنند زيرا در قرآن به آن امر شده اند. ـ اطيعوا الله واطيعوا الرسول واولي الامر منكم5. ماييم كساني كه در قرآن مودت آنان بر مردم واجب شده است ـ قل لا اسئلكم عليه اجرا الا المودة في القربي6 ـ ماييم كساني كه در قرآن مودت ما حسنه شمرده شده است ـ ومن يقترف حسنة نزد له فيها حسنا7.
صلح امام حسن (ع) 

يكي از كارهاي مفيد براي اسلام و مسلمين صلح امام حسن (ع) با معاويه است. اين عمل مفيد براي كساني كه آگاهي تاريخي و اسلامي ندارند. مورد شك است كه چرا حضرت حسن با معاويه صلح كرد و چرا مثل امام حسين قيام ننمود؟ 

چيزي كه قبل از هر چيز لازم مي دانيم متذكر شويم اين است كه قيام امام حسين عليه السلام بعد از بيست سال از صلح امام حسن واقع شده است. امام حسين ده سال با حضرت امام حسن بود و بايد تابع حضرت امام حسن باشد. ولي ده سال بعد از امام حسن، امام بود و در رهبري اختيار تام داشت ولي قيام نكرد، و قيام ايشان پس از ده سال از امامت او بوقوع پيوست. اگر ايرادي باشد ـ كه قطعاً نيست ـ بر هر دو وارد است. خود اين مطلب دليل است كه قيام، زمينه و اقتضا مي خواهد و در آن بيست سال چنين زمينه و اقتضايي نبوده است. 

توضيح مطلب 

معاويه مردي سياستمدار است به اصطلاح عام. معاويه مي خواست از هر راهي كه ممكن است به هدف برسد. از راه دروغ و تقلب، از راه ظلم و جنايت، كشت و كشتار فردي يا دسته جمعي، از راه رشوه و خريدن ديگران. نحوة عمل معاويه از اين راه ها براي بقاي حكومت در تاريخ سني و شيعه ضبط است. معاويه از طرف ابي بكر و عمر و عثمان قريب سي سال حكومت كرد و آنان طرفدار او بودند. و گفتة ابن ابي الحديد از مبهمات تاريخ اين است كه عمر، كه فوق العاده با فرمانداران خود سختگير بود ـ مثلاً وقتي شنيد ابي هريره ده هزار درهم پول دارد، او را از مصر كه فرمانرواي آنجا بود احضار كرد. و چون ابي هريره گفت كه اين ده هزار درهم بهرة گوسفند و شترهايم بود، او را تازيانه زد كه پشتش زخم شد و علاوه بر عزل او، مال او را نيز مصادره كرد. و هنگامي كه شنيد خالد بن وليد ده هزار درهم به اشعث بن قيس هديه داده است، امر كرد كه در مقر حكومتش كه حمص بود عمامه اش را به گردن او بيندازند و او را با ذلت و خواري به مسجد ببرند و سپس او را از حكومت عزل كنند. و نظير اين دو را با ابوموسي اشعري و قدامه بن مظعون و حارث بن وهب انجام داد ـ نسبت به معاويه كه مي ديد قصر خضرا دارد و خود و اطرافيانش لباس حرير مي پوشند، گارد محافظ دارد، با كفار مراوده و مجالست دارد، اسراف و تبذير او زبانزد همة مردم است، بلكه شراب مي خورد، مجلس قمار دارد، مي گفت: معاويه هرچه بكند مختار است و ما با او كاري نداريم. 

معاويه وقاحت را به جايي رساند كه براي امتحان مردم، روز چهارشنبه نماز خواندكسي هم اعتراض نكرد كه امروز چهارشنبه است و نماز جمعه چه معني دارد. 

معاويه مردي بود كه توانست اصحاب رسول اكرم (ص) را اطراف خود گردآورد. او افرادي مثل ابوهريره و ابوموسي اشعري را خريده بود كه براي او حديث جعل كنند. او كسي مثل عمروعاص سياستمدار را خريده بود كه قرآن را به نيزه كشيدند. پيشنهاد حكميت، و گول زدن ابوموسي اشعري در تاريخ مسلم است. معاويه مردي است كه از نظر تجهيزات نظامي عالي است. مي گويند يكي از اصحاب اميرالمؤمنين به شام رفت. معاويه كسي را واداشت تا ناقه او را بدزدد و وقتي ناقة خود را يافت دزد گفت: ناقه مال من است. معاويه چهل مرد را واداشت تا شهادت دادند كه اين جمل مال دزد است و دزد ناقه را برد. سپس معاويه ناقه و پولي به آن مرد داد و گفت: «به علي بن ابي طالب بگو صد هزار از اين گونه افراد را به جنگ تو خواهم فرستاد، افرادي كه فرق ناقه ـ شتر ماده ـ را از جمل ـ شتر نر ـ نمي دانند.» 

 
اطرافيان حضرت مجتبي (ع) 

كساني كه با حضرت مجتبي بيعت كردند، كساني از جنگ خسته و سر خورده بودند و جنگهايي مثل جمل و صفين و نهروان آنان را خسته و نااميد كرده بود، افرادي بودند كه خوارج و هواداران آنان در آن افراد نفوذ كاملي داشتند؛ و بيعت آنان با حضرت مجتبي براي اين بود كه اگر بر معاويه غلبه كردند، آنان حضرت را از پا درآورند و خود حكومت را به دست گيرند. ولي افراد شايسته درميان آنان بسيار كم بود پس معاويه توانست سران لشكر حضرت حسن را با پول و وعدة رياست، به حمايت خويش وادارد چنان كه آنان شبانه رفتند و لشگر را بي سرپرست گذاشتند. پس اگر حضرت حسن صلح نمي كرد، بعد از خونريزي فراوان، معاويه امام را به دست اطرافيان مي كشت و سپس در شام براي حضرت عزا مي‌گرفت. 

صلح امام حسن و قبول حكميت اميرالمؤمنين و قعود امام حسين، هر سه از يك وادي است و از يك سرچشمه آب مي خورد. حضرت حسن صلح كرد و حضرت حسين صبر كرد تا با ظلم معاويه و اطرافيان، و جاهت او از بين رفت. به گفتة حسين، معاويه مرد و دل مردم پر از محبت اهل بيت و بغض بني اميه بود. سياست معاويه با مردن او از ميان رفت و خلافت به دست مردي احمق و مغرور و خام افتاد. به حدّي كه خود، چراغ به دست مردم مي داد تا تمام جنايات او و بني اميه را ببيند. حسين (ع) را با آن قساوت كشت، عيال امام را با بي شرمي در شهرها گرداند و مردم را در مجلسي گرد آورد و اين اشعار كفرآميز را خواند: 

ليت اشياخي ببدر شهدوا جزع الخزرج من وقع الأسل 

لاهلوا واستهلوا فرحا خبر جاء ولا وحي نزل 

قد قتلنا القوم من ساداتهم وعدلناه ببدر فاعتدل 

بني هاشم با مملكت بازي كردند و خبري از طرف خدا و قرآني از عالم ملكوت نبوده ـ و همة اينها دروغ است ـ ما كشتيم بزرگان بني هاشم را به جاي افرادي كه از ما در جنگ بدر كشته شدند و اين تعادلي ايجاد كرد. 

سپس جلسه را به دست زينب كبري مي دهد و زينب مي گويد آنچه كه بايد بگويد. مردم را در مسجد جامع جمع مي كند و اجازة منبر رفتن را به امام سجاد مي دهد. 

يزيد در سال دوم حكومتش جنگ حرّه را آغاز مي كند و مردم مدينه را قتل عام مي كند. در سال سوم حكومتش خانة خدا را به آتش مي كشد. با مرگ معاويه حسين عليه السلام قيام مي كند. قيامي كه از نظر همه بقاي اسلام مرهون آن است. ولي چيزي را كه نبايد فراموش كرد اين است كه صلح امام حسن و صبر امام حسن زمينه براي قيام امام حسين بود و قيام اين بزرگوار وابستگي كامل به صلح آن بزرگوار داشته است اين معناي آن روايتي است كه از رسول اكرم صلّي الله عليه وآله وارد شده است: 

«الحسن والحسين امامان قاما اوقعدا ـ حسن و حسين پيشوا و واجب الاطاعه هستند، اگر قيام كنند مردم بايد از آنان متابعت كنند و اگر قيام نكنند وصلح كنند، يا صبر كنند، بايد مردم از آنان متابعت كنند.»

چند جمله اي از وصاياي حضرت مجتبي را هنگام مرگ به جناده را يادآور شويم. 

جناده مي گويد در هنگام مرگ خدمت آن بزرگوار رسيدم و از ايشان خواستم نصيحتي كنند. حضرت فرمودند: «اي جناده، مهياي مرگ باش و قبل از رسيدن مرگ، زاد و توشه براي سفر مرگ و قبر و قيامت تهيه كن. جناده براي دنيا كوشا باش به قدري كه گويا هميشه زنده هستي، و براي آخرت كوشا باش به قدري كه گويا فردا مي ميري. جناده، اگر عزت مي خواهي بدون اينكه عشيره و نزديكاني داشته باشي، و اگر ابهّت و شخصيت اجتماعي مي خواهي بدون اينكه سلطنتي داشته باشي، لباس ذلت و معصيت را به درآور و لباس اطاعت حق تعالي را بپوش.» 


1 طه، آيه 1 و 2 . 

2 انسان ، آيه 8. 

3 مائدة ، قسمتي از آيه 56.

4 احزاب، قسمتي از آيه 33. 

5 نساء، قسمتي از آيه 59.

6 شوري، قسمتي از آيه 23. 

7 شوري، قسمتي از آيه 23.